Türkiye’de üst üste iki yıl süreyle işlenmeyen tarım arazilerinin Bakanlıkça kiraya verilerek tarımsal üretime kazandırılmasına yönelik hazırlanan İşlenmeyen Tarım Arazilerinin Tarımsal Amaçlı Kiraya Verilmesine İlişkin Yönetmelik (“Yönetmelik”), 22.08.2024 tarihli ve 32640 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanmıştır. Yönetmeliğin amacı, atıl durumdaki tarım arazilerinin verimli bir şekilde kullanıma kazandırılarak tarımsal üretim kapasitesinin arttırılması ve bu yolla ülke ekonomisine katkı sağlanmasıdır.
Bu doğrultuda Yönetmelikte, işlenmeyen tarım arazilerinin tespit edilmesi, bu arazilerin kiraya verilme usulleri, kiracının yükümlülükleri, kiralama süresi ve kira tutarının belirlenmesi hususları hüküm altına alınmıştır.
Yönetmelik uyarınca kiralama yapılacak yerler, mülkiyeti gerçek veya tüzel kişilere ait olan ve iki yıl üst üste işlenmeyen tarım arazileridir. Buna göre, devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan tarım arazileri kapsam dışında tutulmuştur. Bahse konu araziler, yalnızca tarımsal üretimde kullanılması ve arazinin vasfının değiştirilmemesi şartı ile kiralanabilecektir. Yönetmeliğin 6. maddesi uyarınca, kiraya verilecek arazilerin tespiti için il veya ilçe müdürlüğü bünyesinde Arazi Tespit Komisyonu (“Tespit Komisyonu”) oluşturulacak ve bu Tespit Komisyonu, işlenmeyen tarım arazilerinin tespitinde kadastro parsel verileri, uydu görüntüleri, coğrafi bilgi sistemleri, diğer kamu kurumlarından elde edilecek veriler ve yerinde gerçekleştirilen arazi kontrolleri neticesinde elde edilen bilgilerden yararlanabilecektir.
Bir tarım arazisinin işlenip işlenmediğinin tespiti yapılırken, içinde bulunulan yılın 1 Eylül tarihi ile bölgelere göre değişen hasat dönemleri dikkate alınarak, en geç takip eden yılın 31 Ağustos tarihine kadar olan süre değerlendirilmektedir. Tespit edilen araziler, Bakanlık kayıt sistemleri ile karşılaştırılarak kontrol edilmekte ve kontrol süreçlerinin tamamlanmasıyla tarımsal üretim yapılabileceği değerlendirilen parseller tespit edilmektedir. Bununla birlikte dikili ve örtü altı tarım arazileri kiralanacak araziler arasına dâhil edilmemiştir.
Tespit çalışmalarının tamamlanmasıyla birlikte kiralanacak tarım arazilerini içeren listeler mahallinde, elektronik ortamda ve İl Tarım ve Orman Müdürlüğü internet sitesinde 5 gün süre ile ilan edilecektir. Arazi malikleri, ilan süresi içinde listelerle ilgili itirazlarını Tespit Komisyonuna yapabileceklerdir. Komisyon, bu itirazları üç gün içinde karara bağlayıp nihai listeyi oluşturacak ve bu listenin mülki amir onayıyla kesinleşmesinin ardından kiralama sürecine geçilecektir.
Kesinleşen listede bulunan tarım arazileri için, Yönetmelik ekinde bulunan Ek-7 belgesi üzerinde, arazide yetiştirilebilecek ürün grupları ve rayiç kira bedellerine yer verilerek bir liste oluşturulmaktadır. Bu listede yer alan tarım arazileri, kira geliri arazi maliklerine ait olmak üzere, Arazi Kiralama Komisyonu (“Kiralama Komisyonu”) tarafından kiralama sezonu dikkate alınarak kiralanabilmektedir. Kesinleşen Kiralanacak Tarım Arazileri Listesi 7 gün süre boyunca ilan edilmekle beraber kiralama taleplerinin bu süre zarfında Kiralama Komisyonuna yapılması gerekmektedir. Kiralama başvuruları, Yönetmelik ekinde yer alan Tarım Arazisi Kiralama Talep Formu doldurulmak suretiyle, İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’ne yapılmaktadır.
Arazi malikleri ve diğer ilgililer, Kiralanacak Tarım Arazileri Listesi ile ilgili itirazlarını 7 günlük ilan süresi içinde Kiralama Komisyonuna iletebileceklerdir. Kiralama Komisyonu, ilan süresinin bitiminden itibaren üç gün içinde itirazları değerlendirerek kiracıları belirleyecektir. Kiralama, arazinin bulunduğu yerleşim yerinde yaşayanlara, sivil toplum kuruluşlarına ve meslek odalarına öncelikli olarak yapılmakla birlikte birden fazla başvuru olması durumunda, öncelikli gruplardan en yüksek teklifi verene veya öncelikli gruptan istekli çıkmaması halinde diğer isteklilerden en yüksek teklifi verene yapılmaktadır.
Kesin kiracıların belirlenmesinin ardından Kiralama Komisyonu tarafından Kesinleşen Kiralama Listesi hazırlanmakta ve kiracılara kira bedeli, kira süresi, ödeme koşulları, kira bedelinin yatırılacağı banka hesabı, vergi, resim, harçları ve diğer giderler gibi sözleşme giderleri ve benzeri bilgileri de içeren form tebliğ edilir. Tebligat tarihinden itibaren yedi günlük süre içinde kiracının kira bedeli ve diğer giderleri ödemesi ve yükümlülüklerini yerine getirmesi durumunda, Yönetmelik ekinde yer alan matbu kira sözleşmesi düzenlenmektedir. Düzenlenen sözleşmede, kira süresi, sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihleri, karşılıklı sorumluluklar ve fesih şartlarına dair bilgiler yer almaktadır. Kiracılar, söz konusu tarım arazisini Yönetmelik ve kira sözleşmesine uygun kullanmadığı durumlarda, arazi maliklerinin hakları gözetilerek, bir sonraki yıl yapılacak kiralamalarda teklif verme hakkına sahip olamayacaklardır.
Tarım arazilerinin rayiç kira bedeli belirlenirken, aynı yerleşim yerindeki benzer özellikli tarım arazileri emsal olarak kullanılmakta ve bu emsal tarım arazilerinin seçimi sırasında çeşitli kaynaklardan yararlanılmaktadır. Ayrıca, Hazine arazilerinin kiralama verileri de destekleyici bilgi olarak kullanılabilmektedir. Bununla birlikte kiralanacak parselin eğimi, yerleşim yerine, pazara, yola olan mesafesi gibi objektif kriterler dikkate alınarak rayiç kira bedeli üzerinden %15 oranında arttırım ve azaltım yapılabilmektedir.